Tedavisiz ve kontrolsüz diyabette bacak ve ayaklardaki sinirlerin işlevleri bozularak, ağrı, sıcaklık ve dokunma hissinde azalma oluşabilir. Bunun sonucunda yaralanmalar fark edilmez; yara fark edildiğinde enfekte olabilir ve  tedavisi çok zorlaşmış olur.

Ayrıca ayaklara batabilen çivi, iğne gibi yabancı cisimlerin ağrısının hissedilmemesi de iltihaplara zemin hazırlar. Çoraplardaki kıvrımlar, ayakkabı yaralanmaları, ayakkabı içinde kalmış küçük kum ve benzeri maddeler, ayaklarda tahriş ve küçük yaralanmalara neden olabilir.

Ancak his kaybından dolayı ağrı fark edilmediği için de yara ilerler. Ayaklarının üşüdüğünden yakınan ve ısınmak için ayaklarını soba ve kalorifere yaklaştıran diyabetlilerde yanık da ortaya çıkabilir. Tırnak batmaları ağrı vermediği için, hasta enfeksiyon oluşup ayak şiştiğinde durumun farkına varır.

Aşağıdaki durumlardan bir ya da bir kaçı ile karşılaşan diyabetli kişilerin ayaklarının tehlike altında olduğunu bilerek hızlıca tedaviye başlamaları gerekir.

1. Ayak kuruluğu,
2. Parmak aralarında mantar,
3. Ayaklarda kabarcık ve su toplamaları,
4. Nasır,
5. Ayaklarda üşüme, duyu ve dokunmada hissizlik,
6. Sigara içenlerde tırnaklarda kalınlaşma, şekil değişimi veya içe kıvrılma,

Diyabetli kişilerin ayak bakımı için yapması gerekenler;

1. Ayaklar her gün ılık suyla yıkanmalı; yumuşak bir havlu ile parmak araları dahil özenle kurutulmalı,
2. Ayaklar, diyabetik ayak kremleri ile nemlendirilmeli,
3. Çıplak ayakla evde ve dışarıda kesinlikle dolaşılmamalı, kullanılan ayakkabı ve terlikler çok bol ya da çok dar olmamalı,
4. Ayaklar, bir ayna yardımıyla olası kesik, yara, mantar ve kabarcıklar oluşma ihtimaline karşı kontrol edilmeli,
5. Nasırlar ve ölü dokular kesilmemeli, asit içeren nasır bantları kesinlikle kullanılmamalı; nasır bakımı uzman kişilerce yapılmalı,
6. Ayaklar, üşüdüğünde herhangi bir ısıtıcıya ya da sıcak cisme yaslayıp ısıtılmamalı; bunun yerine yün çorap giyilmeli,
7. Ayak tırnakları, düz, köşeleri yuvarlak şekilde kesilmeli,
8. Ayakkabıların içi giyilmeden önce dikkatlice kontrol edilmeli,
9. Ayakkabı çorapsız olarak giyilmemeli,
10. Çoraplar, pamuklu ya da yünlü olmalı; sıkı olmayan yumuşak dokulu olanlar tercih edilmeli,
11. Ayakkabılar, rahat, yumuşak, deri tabanları kalın ve dikişsiz olmalı,
12. Bayanların yazlık ayakkabıları önlerden kapalı olmalı, parmak arası sandaletler kullanılmamalı,
13. Görme engeli olan diyabetlilerin yakınları da ayak bakımı konusunda bilinçlendirilmeli,

Diyabetik Ayak Rahatsızlığı Olan Kişiler Ayakkabı ve Çorap Seçerken Nelere Dikkat Etmelidir?

Pamuklu, dikişleri olmayan, lastiksiz çorap tercih etmeliler. Çoraplar açık renk olmalı, vurma, yaralanma sonucu kanama olması halinde hemen fark edilebilmeli.

Ayağı sıkmayan, ayağın şeklinde uygun, yeterince esnek ayakkabılar tercih edilmelidir. Bayanların yazlık ayakkabıları önlerden kapalı olmalı, parmak arası sandaletler kullanılmamalı,

Diyabetik Ayak Evreleri Nelerdir?

Diyabet hastalığında en sık etkilenen organlar ayaklardır. Diyabet, kontrol altında tutulmazsa yıllar içinde ayaklarda pek çok soruna yol açar. “Diyabetik ayak” olarak da adlandırılan bu durum ileri dönemlerde kangrene ve ayağın kesilmesine kadar gidebilir. Kanda uzun süren yüksek şeker seviyeleri sinir hasarlarına ve ayak damarlarının tıkanmasına yol açarak dolaşım sorunlarına neden olabilir.

Diyabetik Ayak Evreleri

Diyabet hastalarında otonom nöropatiye bağlı terleme mekanizmasının bozulmasıyla oluşan ayaktaki kuruluk, ciltte çatlaklar, yarıklar ve nasır oluşmasına neden olur. Bu çatlak ve yarıklar mantar ve diğer enfeksiyon ajanları için giriş noktasıdır. Enfeksiyon, çatlakların büyümesi ve derinleşmesine yol açar. Duyusal sinirlerde yine diyabete bağlı gelişen harabiyet (diyabetik duyusal nöropati) sonucunda hasta ayağındaki enfeksiyon kapmış yarayı ve ağrıyı hissetmez. Yara büyüyüp enfeksiyon arttığında, dışarı olan akıntı ile beraber hasta yaranın farkına farkına vardığında, yara çoktan ayağı ve bacağı tehdit edici hale gelmiş olur. Diyabete bağlı gelişen damar harabiyeti sonucunda da ayağın yeteri kadar kanlanmaması nedeniyle yara iyileşmesi gecikir.

Diyabetik yaranın evreleri vardır. Diyabetik ayak evreleri Wagner Sınıflandırmasına göre şöyle sıralanır:

• Evre 0: Sağlıklı cilt
• Evre 1: Yüzeyel ülser
• Evre 2: Derin ülser
• Evre 3: Kemik tutulumu olan ülser
• Evre 4: Ön ayak (parmaklar/ayak ucu) kangreni
• Evre 5: Tüm ayak kangreni

Yapılan çalışmalara göre, diyabet hastalarının yaklaşık yüzde 10-15’i hayatlarının bir döneminde diyabetik ayak yarası ile karşı karşıya kalırlar. Yaklaşık 10 milyon diyabet hastasının olduğu tahmin edilen ülkemizde, 1-1,5 milyon hasta diyabetik ayak yarası ile karşı karşıya kalmaktadır.

Diyabetik ayak sorunu daha şu çok kişilerde görülür:

1. Ayaklarda sinir hasarı veya zayıf kan akışı olanlar
2. Uzun süredir diyabet hastası olan ve kan şekeri dengesi sağlanamayanlar (sık hiperglisemi atakları geçirenler)
3. Kilo sorunu olanlar (obezite)
4. 60 yaşın üzerinde olanlar
5. Yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol sorunu olanlar

Diyabetik Ayak Belirtileri

Diyabetik ayak, hastaların ayaklarında ciddi yaraların açılmasına, enfeksiyon gelişmesine ve yaraların büyüyerek parmak, ayak ve bacak kayıpları gibi tabloların gelişmesine neden olabilir. Diz altı bölgedeki küçük çaplı damarların tutulumu sonucunda, ayağı besleyen tüm damarları tıkalı olan hastalarda, çok kısa mesafe yürümekle vaya istirahatte ağrı kesicilerle geçirilemeyen ciddi iskemik ağrıların geliştiği kritik bacak iskemisi denilen tabloya neden olabilir. Hastaların ayağındaki enfekte ve ciddi ağrıya neden olan yaralar nedeniyle hayat kaliteleri ciddi oranda düşmektedir. Küçük bir yara ihmal edildiğinde çok büyük ve problemli bir yara haline gelebilmektedir.

Diyabetik ayak enfeksiyonu rahatsızlığının ilerlemesi ile birlikte kan dolaşımına sıçraması ve hayatı tehdit edebilecek sepsis denen duruma neden olması sonucunda görülebilecek belirtiler:

1. Ayakta yara ve çevresinde ağrı ve kızarıklık
2. Ateş
3. Titreme
4. Halsizlik
5. Kontrol edilemeyen çok yüksek kan şekeri düzeyleri
6. Müdahale geciktiğinde ileri aşamada şok

Diyabet düzenli doktor kontrolü gerektiren bir hastalıktır. Ayaklarda yaralara sebep olan bu hastalıkta hangi değişikliklerde doktora gidilmelidir? İşte nedenler:

1. Ayaklarda cilt rengi değişiklikleri (morarma ve siyahlaşma)
2. Ayak veya ayak bileğinde şişkinlik
3. Ayaklardaki sıcaklık değişimleri (soğuma)
4. Ayaklar veya ayak bileklerinde yürümekle veya istirahatte ağrı
5. Ayaklardaki kalıcı yaralar
6. Batık ayak tırnakları
7. Ayak mantarları
8. Topuklarda kuru ve çatlamış cilt
9. Enfeksiyon belirtileri

Diyabetik Ayak Tedavisi

Diyabetik ayak yarası gelişen hastaların öncelikle yara gelişen bölgeleri vücudun yükünden kurtarılmalı, yaraya olan yükü azaltacak tabanlık ve ayakkabılar kullanılmalıdır.

Kanda yapılan tetkiklerde ve ayakta ciddi enfeksiyon saptanan durumlarda mutlaka ağızdan veya damar yolundan antibiyotik tedavisi verilmelidir.

Hızlıca bacak ve ayağı besleyen damarlar tıkanıklık ve darlıklar açısından muayene ve tetkik edilmeli, darlık veya tıkanıklık varlığında yapılacak endovasküler veya cerrahi müdahaleler ile ayağın yeniden kanlandırılması (revaskülarizasyon) sağlanmalıdır. 

Ayak ve bacak beslenmesi sağlandıktan sonra, ölü ve enfekte dokular dokuları koruyucu şekilde temizlendikten sonra, uygun yara bakım tedavisi ile yaranın iyileşmesi sağlanabilmektedir.

Diyabetik Ayak Bakımında Nelere Dikkat Edilmelidir?

Diyabetik ayak yarası için öncelikle kişisel hijyene ve ayak bakımına özen gösterilmelidir. Diyabetik ayak bakımı için şunlara dikkat edebilirsiniz:

1. Diyabetli kişi, ayaklarını, ılık su ve sabun ile her gün yıkamalı, iyice kurulayıp pamuklu çorap giymelidir. Diyabetli ayak sıcağı hissetmediği için kolayca yanabilir. Ayağın yıkandığı suyun sıcaklığı da bir termometre ya da dirsek yardımıyla kontrol edilmelidir. Ayaklar yıkandıktan sonra yumuşak bir havlu yardımıyla iyice kurulanmalı ve parmak araları hariç tutularak kremlenmelidir. Parmak aralarına krem sürülmemelidir.
2. Evde çıplak ayakla dolaşılmamalı, pamuklu bir çorap ve burnu kapalı terlik kullanılmalıdır.
3. Diyabetik ayak sorununa karşı sivri burunlu, sert tabanlı, dar ayakkabılar yerine yumuşak, deriden, burnu kapalı ve mutlaka yumuşak bir tabanlık içeren ayakkabılar tercih edilmelidir.
4. Tırnaklar kesilirken çok dikkat edilmeli, parmaklar yaralanmamalıdır. Tırnaklar düz kesilmeli, makasın ucu sivri olmamalı, pedikür yaptırılmamalıdır. Tırnak batmalarının tedavisi kesinlikle bu konuda uzman bir cerrah tarafından sürdürülmelidir.
5. Diyabeti olan kişi, her akşam ayaklarını iyice muayene etmeli, en ufak bir renk değişikliği veya yaralanmanın varlığında diyabetik ayaktan şüphelenerek hemen bir podologa başvurmalıdır.
6. Bacak ve ayak damarlarındaki tıkanıklıkların değerlendirilmesi amacıyla, damar cerrahisi uzmanı takibinde olunmalıdır.
7. Sigara dolaşımı olumsuz etkiler. Sigara içiliyorsa bırakılmalıdır.
8. Bacak kan dolaşımını arttırmak için diyabet hastalarının her gün düzenli şekilde egzersiz yapmaları diyabetik ayak gelişimini azaltabilir.
9. Diyabetli kişinin ayağında nasır varsa, bıçak, jilet, makas gibi kesici aletlerle temizlenmeye çalışılmamalı ve nasır ilacı kullanılmamalıdır. Nasır tedavisinin, podoloji merkezlerinde ve özel cihazlar kullanılarak uzman kişiler tarafından yapılması gereklidir. Bu yöntemlerle, nasırları düzenli olarak temizlenen ayaklarda, yara oluşma riskini ortadan karldıracaktır.

“Diyabetik ayak yarasına ne iyi gelir?” sorusuna verilebilecek en iyi yanıt; ayakların temiz tutulması ve yara oluşmadan önlem alınmasıdır.

Diyabetik Ayakta Yara Tedavisi / Pansumanı Nasıl Olmalıdır?

Diyabetik yara tedavisi /pansumanı diyabet doktorunun yönlendirmesine göre diyabet hemşiresi tarafından yapılmalıdır.